Tα γλυπτά της Αθήνας: Πατριάρχης Γρηγόριος E’ - Patriarch Gregory V of Constantinople.

 Tα γλυπτά της Αθήνας: Πατριάρχης Γρηγόριος E’ - Patriarch Gregory V of Constantinople.

Του Πάνου Αυγουστή*

Τίτλος έργου: Ο ανδριάντας του Γρηγόριου Ε΄

Θέση: Προαύλιος χώρος Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Πανεπιστημίου 30

Έτος Κατασκευής: 1872

Υλικό Κατασκευής: Μάρμαρο

Καλλιτέχνης: Γεώργιος Φυτάλης

Η σκέψη για την απόδοση τιμής στον Πατριάρχη Γρηγόριο Ε’ είχε ξεκινήσει από το 1862 με τη σύσταση σχετικής Επιτροπής. Η Πρυτανεία του Πανεπιστημίου ανάθεσε στον γλύπτη Γεώργιο Φυτάλη τη φιλοτέχνηση του ανδριάντα το 1869. Ο καλλιτέχνης αναζητούσε για αρκετό καιρό πιστή εικόνα του Πατριάρχη, απευθυνόμενος ακόμη και στο Άγιο Όρος, και για το λόγο αυτό καθυστέρησε αρκετά. Τη δαπάνη, όπως αναγράφεται και στο βάθρο, ανέλαβε ο Γεώργιος Αβέρωφ. Σύμφωνα με τις αρχές του κλασικισμού, τοποθετήθηκε στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου, στην αριστερή πλευρά της πρόσοψης, συμμετρικά με τον ανδριάντα του Ρήγα Φεραίου, που είχε προηγηθεί. Ο Πατριάρχης αποδίδεται σε μέγεθος μεγαλύτερο του φυσικού, όρθιος, σε μεγαλοπρεπή στάση. Με το αριστερό χέρι στηρίζεται στη μπρούντζινη ποιμαντική ράβδο, ενώ το δεξί χέρι απλώνεται χαρακτηριστικά προς τα εμπρός. Στο μνημείο δεν υπάρχει υπογραφή του γλύπτη. Στην πρόσοψη του βάθρου, η επιγραφή: «ΕΥΣΕΒΙΗΝ ΣΠΕΙΡΩΝ ΠΑΤΡΙΟΥΣ ΤΕ ΛΟΓΟΥΣ ΙΕΡΑΡΧΗΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΧΡΙΣΤΩ ΠΑΤΡΗ ΕΗ Τ ΕΒΙΩ ΚΑΤΘΑΝΕ Δ ΩΣ ΕΒΙΩ ΜΙΜΗΤΗΣ ΧΡΙΣΤΟΥ ΑΝΑΚΤΟΣ ΨΥΧΗΝ ΔΟΥΣ ΠΡΟΦΡΟΝΩΣ ΛΥΤΡΟΝ ΥΠΕΡ ΠΟΛΕΩΝ ΤΟΥΔ ΑΡΑ ΜΟΥΣΑΩΝ ΟΙΚΟΥ ΠΑΡΟΣ ΙΔΡΥΤΑΙ ΕΙΚΩΝ ΗΔ ΕΝΙΕΙΣΑ ΝΟΟΥ ΖΗΛΟΝ ΕΟΥ ΠΡΟΠΟΛΟΙΣ ΙΔΡΥΘΗ ΑΝΑΛΩΜΑΣΙ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΑΒΕΡΩΦ ΤΟΥ ΕΞ ΗΠΕΙΡΟΥ ΕΤΕΙ ΑΩΟΒ». Στην αριστερή πλευρά του μαρμάρινου βάθρου: «ΑΝΗΓΕΡΘΗ ΠΡΥΤΑΝΕΥΟΝΤΟΣ ΕΥΘΥΜΙΟΥ ΚΑΣΤΟΡΧΗ». Τα αποκαλυπτήρια έγιναν πανηγυρικά στις 25 Μαρτίου 1872. Στην τελετή ο ποιητής Αριστοτέλης Βαλαωρίτης απήγγειλε το περίφημο ποίημα του στη δημοτική, που ενθουσίασε το κοινό:

«Πως μας θωρείς ακίνητος, πού τρέχει ο λογισμός σου

[...] το μάρμαρο μένει βουβό και θε να μείνει ακόμα,

κοιμάται κι ονειρεύεται και τότε θα ξυπνήσει,

όταν τα δάση στα βουνά, στα πέλαγα βροντήσει,

το φλογερό μας κήρυγμα, χτυπάτε πολεμάρχοι,

Μη λησμονείτε το σχοινί παιδιά του Πατριάρχη».

Τα τέσσερα αδέλφια Φυτάληδες, Γεώργιος, Μάρκος, Λάζαρος και Ιωάννης, γεννήθηκαν στα Υστέρνια της Τήνου και ίδρυσαν ανδριαντοποιείο στην Αθήνα, στην οδό Ακαδημίας, το οποίο αναδείχθηκε φυτώριο καλλιτεχνών από το 1840 έως το 1878. Όλα τα αδέλφια διακρίθηκαν για το καλλιτεχνικό τους δαιμόνιο και ο ένας συμπλήρωνε τον άλλο. Στο ερμογλυφείο τους φτιάχτηκε το πρόπλασμα του Πατριάρχου Γρηγορίου Ε’, του Κωνσταντίνου Κανάρη, του Γ. Καραϊσκάκη και δεκάδων άλλων προσωπικοτήτων της Ελληνικής Ιστορίας. Ο Γεώργιος Φυτάλης υπήρξε καθηγητής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, ο Μάρκος ήταν ζωγράφος και γλύπτης, ο Λάζαρος γλύπτης κλασικιστής και ο Ιωάννης αρχιτέκτονας που εφάρμοσε το σχέδιο του ΕΜΠ. Ο «Έλληνας Πολεμιστής» είναι έργο του Γεωργίου και το «Ποιμήν κρατών ερίφιον» του Λάζαρου, το οποίο, άλλωστε, βραβεύθηκε στο Παρίσι το 1857. Ο Λάζαρος Φυτάλης σε συνεργασία με το Λάζαρο Σώχο αναστήλωσαν το αρχαίο έργο του Λέοντος της Χαιρώνειας.

Ο Γρηγόριος Ε΄ (1746 - 10 Απριλίου 1821) γεννήθηκε στη Δημητσάνα από φτωχούς γονείς, του βοσκού στο επάγγελμα Ιωάννου και της Ασημίνας Αγγελοπούλου. Το κοσμικό όνομά του ήταν Γεώργιος Αγγελόπουλος. Μετά τις βασικές σπουδές στο χωριό του, το 1765 πήγε στην Αθήνα για δύο χρόνια όπου μαθήτευσε παρά τον Δημήτριο Βόδα, ιεροκήρυκα από τα Ιωάννινα. Το 1767 μετέβη στη Σμύρνη όπου ένας θείος του που υπηρετούσε νεωκόρος στο ναό του Αγίου Γεωργίου της Σμύρνης, τον βοήθησε να σπουδάσει στο περιώνυμο Γυμνάσιο της πόλης για πέντε χρόνια. Από την παιδική του ηλικία ο Γιώργιος Αγγελόπουλος είχε σχέση με τη Μονή Φιλοσόφου της Αρκαδίας, μέσω της οποίας ενισχύθηκε ο έμφυτος ασκητισμός του. Έτσι, αποσύρθηκε στις Στροφάδες και στην εκεί Μονή του Αγίου Διονυσίου εκάρη μοναχός λαμβάνοντας το ιερατικό του όνομα Γρηγόριος. Στη συνέχεια ο Γρηγόριος αφού σπούδασε θεολογία και φιλοσοφία στην Πατμιάδα Σχολή, υπό τους Δανιήλ Κεραμέα και Βασίλειο Κουταληνό επέστρεψε στη Σμύρνη, κατόπιν πρόσκλησης του τότε Μητροπολίτη Σμύρνης Προκόπιου, όπου και χειροτονήθηκε διάκονος και αρχιδιάκονος. Γρήγορα χειροτονήθηκε ιερέας και κατόπιν ανέλαβε πρωτοσύγκελος Σμύρνης, θέση που διατήρησε μέχρι το 1785. Κατά την περίοδο της Διακονίας και Αρχιδιακονίας του στη Σμύρνη, ο Γρηγόριος διατηρούσε αλληλογραφία με τον εκ Δημητσάνας επίσκοπο Μεθώνης Άνθιμο Καράκολο, γνωστό υποκινητή της περιοχής στην ανεπιτυχή επανάσταση των Ελλήνων στα Ορλωφικά. Από την αλληλογραφία εκείνη σώθηκε μια πολύτιμη ιστορικά επιστολή του με ημερομηνία 4 Αυγούστου του 1778 όπου θλιμμένος από την ατυχή έκβαση εκείνης της εξέγερσης ενημερώνει τον Άνθιμο ότι 60.000 περίπου Έλληνες από την Πελοπόννησο, μετά τις εκτεταμένες καταστροφές που τους προξένησαν Αλβανοί, έχουν καταφύγει πρόσφυγες στη Σμύρνη και στις γύρω περιοχές οι οποίοι και έγιναν πρόθυμα δεκτοί από τους Αγάδες ως εργάτες, επιτρέποντάς τους να δημιουργήσουν οικισμούς, εκκλησίες κ.λ.π. και παράλληλα, απαλλαγή φόρων για μια δεκαετία. Πολλοί δε εξ αυτών άρχισαν ν’ αναπτύσσουν εμπόριο και μέσα στη Σμύρνη. Το 1785 ο Μητροπολίτης Σμύρνης Προκόπιος εξελέγη Οικουμενικός Πατριάρχης, οπότε ο Γρηγόριος χειροτονήθηκε επίσκοπος και τον διαδέχθηκε στη Μητρόπολη Σμύρνης. Από αυτή τη θέση ανέπτυξε πλούσια δραστηριότητα, η οποία τον έκανε ευρύτερα γνωστό. Έδωσε ιδιαίτερη βαρύτητα στο κήρυγμα και την κοινωνική δράση, ασχολούμενος ιδίως με την παιδεία του ποιμνίου του. Πηγή: athenssculptures.com

*Ο Πάνος Αυγουστής είναι M.Sc βιβλιοθηκονόμος του Πανεπιστημίου Αθηνών.

www.politikanet.gr