Τα γλυπτά της Αθήνας: Νικηταράς - Nikitaras.

 Τα γλυπτά της Αθήνας: Νικηταράς - Nikitaras.

Του Πάνου Αυγουστή*

Τίτλος έργου: Νικηταράς

Θέση: Πεδίον του Άρεως, Λεωφόρος Ηρώων

Έτος Κατασκευής: 1937

Υλικό Κατασκευής: Μάρμαρο

Καλλιτέχνης: Γρηγόριος Ζευγώλης

Η προτομή αναπαριστά τον Νικηταρά. Τον παρουσιάζει σε ώριμη ηλικία, με παχύ μουστάκι και γιλέκο. Εντύπωση κάνει η πληθώρα περιγραφικών στοιχείων και καλλιγραφικών χαρακτηριστικών που παρατηρούνται όχι μόνο στα πλούσια κεντήματα της στολής αλλά και στο πρόσωπο. Πρόκειται για ένα εκ των αγαλμάτων που «κοσμούν» τη «Λεωφόρο των Ηρώων» στο Πεδίον του Άρεως. Συγκεκριμένα, είναι γνωστό ότι από το 1918 ξεκίνησαν ενέργειες για την ανέγερση Πανελλήνιου Ηρώου στο Πεδίο του Άρεως. Τη δαπάνη θ’ αναλάμβανε η τότε κυβέρνηση και ο ελληνικός λαός (με έρανο). Το μεγαλόπνοο όμως σχέδιο περιορίστηκε απλά στη δημιουργία μιας «λεωφόρου» από ήρωες. Γι’ αυτό, ο τότε αρμόδιος υπουργός απευθύνθηκε στη Σχολή Καλών Τεχνών ώστε η τελευταία ν’ αναθέσει στους καλύτερους Έλληνες γλύπτες τη φιλοτέχνηση μαρμάρινων προτομών, σε ακαδημαϊκό, ρεαλιστικό ιδίωμα. Στις 25 Μάρτη 1937 έγιναν τ’ αποκαλυπτήρια προτομών σε σχηματοποιημένες βάσεις των 2 μέτρων που στην πρόσοψή τους γράφεται το όνομα, η ημερομηνία γέννησης και θανάτου του ήρωα. Στην αριστερή πλευρά της προτομής αναγράφεται το όνομα του γλύπτη: «ΓΡ. ΖΕΥΓΩΛΗΣ» ενώ στην πρόσοψη του βάθρου υπάρχει η επιγραφή: «ΝΙΚΗΤΑΡΑΣ 1781-1849». Το άγαλμα έχει υποστεί αποσπάσεις στη μύτη.

Ο Γρηγόριος Ζευγώλης (Αθήνα, 1886 – Αθήνα, 1950) ήταν Έλληνας γλύπτης και ζωγράφος, με καταγωγή από τη Νάξο. Σπούδασε στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας με δασκάλους το Νικηφόρο Λύτρα στη ζωγραφική και το Γεώργιο Βρούτο στην γλυπτική. Ο Ζευγώλης ήταν ένας από τους πιο παραγωγικούς Έλληνες γλύπτες της εποχής του Μεσοπολέμου. Ως εκπρόσωπος της υπαίθριας γλυπτικής, κατασκεύασε τις προτομές του «Νικηταρά» (1937) στον Πεδίον του Άρεως στην Αθήνα, του ποιητή Λάμπρου Πορφύρα στη Χίο κ.α.

Το πλήρες όνομα του Νικηταρά, (1781-1849) ήταν Νικήτας Σταματελόπουλος. Γεννήθηκε στο χωριό Τουρκολέκα (κοντά στη Μεγαλόπολη) ή κατ’ άλλους στη Νέδουσα της Μεσσηνίας. Ο ίδιος πάντως υπέγραφε ως «Τουρκολέκας». Ήταν ανιψιός του Κολοκοτρώνη γεγονός που τον επηρέασε βαθιά και επέδρασε ως καταλύτης για τη συμμετοχή του στον «Αγώνα». Ο Νικηταράς αγωνίστηκε σε ρωσικά και γαλλικά τάγματα και λίγο καιρό μετά μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία. Το 1821 τον βρίσκει στην Πελοπόννησο όταν μαζί με άλλους οπλαρχηγούς απελευθερώνουν την Καλαμάτα για ν’ ακολουθήσει η Τρίπολη και η νίκη στα Δολιανά. Χαρακτηριστικό είναι ότι ο Νικηταράς αρνείται να λάβει μερίδιο από τα λάφυρα των ηττημένων. Πήρε, μάλιστα, μέρος και στην πολιορκία του Ναυπλίου και στη μάχη της Στυλίδας (σε συμπαράσταση του Οδ. Ανδρούτσου με τον οποίο είχαν κυριολεκτικά «δεσμούς αίματος» αφού είχαν γίνει αδελφοποιητοί). Πιο σημαντική όμως ήταν η νίκη που πέτυχε στα Δερβενάκια η οποία του έδωσε και το προσωνύμιο «Τουρκοφάγος». Θρυλείται ότι πολέμησε με τόσο πάθος που το σπαθί του είχε «κολλήσει» στην παλάμη του αλλά και πάλι δεν πήρε μέρος στην λαφυραγωγία. Στην εμφύλια διαμάχη μετά την Επανάσταση προσπάθησε να παραμείνει αμέτοχος και υποστήριξε με θέρμη τον Κυβερνήτη Καποδίστρια ο οποίος τον έκανε υπασπιστή του. Ο Νικηταράς πήρε μέρος σε πολλές ακόμη μάχες μέχρι την απελευθέρωση της χώρας. Ωστόσο, δύο φορές, θεωρήθηκε υποκινητής εξεγέρσεων και συνελήφθη. Παρά την αθώωσή του από δικαστήριο, με εντολή του Όθωνα (επειδή ο Νικηταράς υποστήριζε το αντιπολιτευόμενο ρωσικό κόμμα), παρέμεινε φυλακισμένος στην Αίγινα όπου υπέστη φοβερές ταπεινώσεις από τους δεσμοφύλακες και βασανισμούς. Οι άθλιες συνθήκες της φυλακής και ο σακχαρώδης διαβήτης, από τον οποίο έπασχε, τον οδήγησαν σε τύφλωση, γεγονός που λέγεται ότι προκάλεσε νευρικό κλονισμό σε μια από τις κόρες του. Μετά την αποφυλάκισή του έζησε στον Πειραιά με την οικογένειά του. Αν και του παραχωρήθηκε σύνταξη, τα χρέη του ήσαν υπέρογκα και γι’ αυτό δημεύθηκε η περιουσία του. Αυτό τον οδήγησε στην επαιτεία αλλά η αξιοπρέπειά του ήταν «αλήστου μνήμης». Πέθανε το 1849. Πηγή: athenssculptures.com

*Ο Πάνος Αυγουστής είναι M.Sc βιβλιοθηκονόμος του Πανεπιστημίου Αθηνών.

www.politikanet.eu