Oι βιβλιοθήκες της Αθήνας: Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος.

 Oι βιβλιοθήκες της Αθήνας: Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος.

Του Πάνου Αυγουστή*

Η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος (ΕΒΕ) είναι η εθνική βιβλιοθήκη της Ελλάδας. Αποτελεί κορυφαίο θεματοφύλακα και διαχειριστή της πνευματικής παρακαταθήκης των Ελλήνων. Αποστολή της είναι να εντοπίζει, να συγκεντρώνει, να οργανώνει, να περιγράφει και να διαφυλάσσει στο διηνεκές τα τεκμήρια της επιστήμης και του πολιτισμού που δημιουργούνται στην Ελλάδα ή διεθνώς και σχετίζονται με τον ελληνισμό στη διαχρονία του, προσφέροντας ανοικτή και ισότιμη πρόσβαση σε κάθε ενδιαφερόμενο. Ιδρύθηκε από τον Ιωάννη Καποδίστρια το 1829 και η πορεία της είναι παράλληλη με την ιστορία του ελληνικού κράτους. Στα 188 συναπτά έτη λειτουργίας της αποθησαυρίζει την πνευματική περιουσία του ελληνισμού και μέχρι σήμερα έχει αναπτύξει μια μοναδικής αξίας συλλογή 2.000.000 τεκμηρίων.

Μέχρι το 2017 στεγαζόταν στο Βαλλιάνειο κτίριο επί της οδού Πανεπιστημίου στο κέντρο της Αθήνας. Το έτος 2018 σηματοδοτεί την ιστορική μετεγκατάστασή της από το εμβληματικό Βαλλιάνειο στο νέο της κτίριο, στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.

Εποπτεύεται από το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων ως Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου.

Ιστορική αναδρομή

Η αρχική ιδέα για την εγκαθίδρυση μιας Εθνικής Βιβλιοθήκης ανήκε στον φιλέλληνα Ιωάννη Ιάκωβο Μάγερ (Johann Jakob Mayer), σε ένα άρθρο τον Αύγουστο του 1824 στην εφημερίδα του Ελληνικά Χρονικά, που εκδιδόταν στο Μεσολόγγι, από όπου Μάγερ και Λόρδος Βύρων προωθούσαν την Ελληνική ανεξαρτησία. Η ιδέα του Μάγιερ εφαρμόστηκε το 1829 από το νέο κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια,[5] ο οποίος ομαδοποίησε την Εθνική Βιβλιοθήκη μαζί με άλλα πνευματικά ιδρύματα όπως σχολεία, εθνικά μουσεία, και τυπογραφεία. Αρχικά στεγάζονταν σε ένα κτίριο (το οποίο στη συνέχεια έγινε ορφανοτροφείο) στην Αίγινα και επιμελούνταν από τον Ανδρέα Μουστοξύδη, ο οποίος έγινε πρόεδρος της επιτροπής του Ορφανοτροφείου, διευθυντής του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Αθηνών και διευθυντής του Δημόσιου Εκπαιδευτηρίου.

Στο τέλος του 1830, η βιβλιοθήκη, την οποία ο Μουστοξύδης ονόμασε Εθνική Βιβλιοθήκη, διέθετε 1.018 τόμους εκτυπωμένων βιβλίων, τα οποία είχαν συλλεχθεί από Έλληνες και φιλέλληνες. Το 1834, η Βιβλιοθήκη μεταφέρθηκε στην Αθήνα, τη νέα πρωτεύουσα, και αρχικά στεγαζόταν προσωρινά στα δημόσια λουτρά στη Ρωμαϊκή Αγορά και αργότερα στην εκκλησία του Αγίου Ελευθερίου, έπειτα στη Μητρόπολη και σε άλλα σημαντικά κτίρια.

Η συλλογή αυξήθηκε ραγδαία. Πέρα από την αγορά βιβλίων από ιδιωτικές βιβλιοθήκες που εποπτευόταν από τον Δημήτρη Ποστολάκα (1.995 τόμοι), η Βιβλιοθήκη αποδέχθηκε αρκετές μεγάλες δωρεές βιβλίων, όπως αυτές από τους Χριστόφορο και Κωνσταντίνο Σακελλάριο (5.400 τόμοι) και το Μάρκο Ρενιέρη (3.401 τόμοι).

Το 1842, η Εθνική Βιβλιοθήκη συγχωνεύθηκε με τη βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Αθηνών (15.000 τόμοι) και στεγαζόταν μαζί με την τρέχουσα συλλογή στο νέο κτίριο του Οθωνικού Πανεπιστημίου. Ο πρώτος διευθυντής (πλέον αποκαλούμενος «έφορος») του διευρυμένου ιδρύματος ήταν ο Γεώργιος Κοζάκης-Τυπάλδος,[6] ο οποίος κατείχε τη θέση μέχρι το 1863. Σε αυτή τη περίοδο, η Βιβλιοθήκη εμπλουτίστηκε χάρη σε σημαντικές δωρεές και σπάνια ξενόγλωσσα βιβλία από όλη την Ευρώπη. Με το βασιλικό διάταγμα του 1866, οι δύο βιβλιοθήκες συγχωνεύθηκαν, και πλέον διοικούνταν υπό την ονομασία «Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος». Τη περίοδο 1877-1910, υποδιευθυντής ήταν ο Μιχαήλ Δέφνερ.

Βαλλιάνειο

Στις 16 Μαρτίου 1888 τέθηκε η θεμέλια λίθος για ένα νέο μαρμάρινο νεοκλασικό κτήριο. Το κτήριο αυτό χρηματοδοτήθηκε από τρία αδέλφια με καταγωγή από την Κεφαλονιά αλλά διαμένοντες στη Διασπορά, τους Παναγή, Μαρίνο και Ανδρέα Βαλλιάνο και είναι γνωστό ως "Βαλλιάνειο". Σχεδιάστηκε από τον Δανό αρχιτέκτονα Βαρώνο Θεόφιλο Χάνσεν και η κατασκευή του επιβλεπόταν από τον Ερνέστο Τσίλλερ. Αποτελεί μέρος της περίφημης Αθηναϊκής Τριλογίας νεοκλασικών κτηρίων στα οποία συμπεριλαμβάνονται επίσης η Ακαδημία Αθηνών και το πρώτο κτήριο του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το 1903 η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος μεταφέρθηκε, από το παλαιότερο κτήριο του Πανεπιστημίου, στο Βαλλιάνειο, στο οποίο στεγαζόταν αδιαλείπτως μέχρι το 2017. Το 2018 η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος πραγματοποιεί τη μετάβαση στη νέα φάση της λειτουργίας της στις εγκαταστάσεις στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.

Σήμερα στεγάζει την συλλογή και το αναγνωστήριο εφημερίδων.

Εθνική Βιβλιοθήκη - Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος

Το 2009 υπογράφεται η Σύμβαση Δωρεάς μεταξύ του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος και της Ελληνικής Κυβέρνησης για την κατασκευή και τον εξοπλισμό των νέων εγκαταστάσεων της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Το νέο κτίριο της Εθνικής Βιβλιοθήκης είναι έργο του Ιταλού αρχιτέκτονα Ρέντσο Πιάνο και χρηματοδοτήθηκε από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος[8]. Στις νέες εγκαταστάσεις της η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος φιλοδοξεί να παρέχει σε απλούς αναγνώστες αλλά και σε ερευνητές αναβαθμισμένες υπηρεσίες και διασύνδεση με άλλες βιβλιοθήκες, σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, εξασφαλίζοντας βέλτιστη πρόσβαση σε πλούσιο έντυπο και ψηφιακό υλικό.

Κατά νόμο κατάθεση

Η νέα βιβλιοθήκη

Σύμφωνα με την "κατά νόμο κατάθεση", που κατοχυρώνεται από τον νόμο Ν.3149/2003, η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος δικαιούται να παραλαμβάνει ένα δωρεάν αντίτυπο κάθε τεκμηρίου που παράγεται στην Ελλάδα ή συνδέεται με τον ελληνικό πολιτισμό. Το υλικό που κατατίθεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος είναι κάθε αντικείμενο που δημιουργείται για να αποθηκεύσει ή να μεταφέρει, με οποιοδήποτε μέσο, πληροφορίες σε χειρόγραφη, έντυπη, γραφική, ψηφιακή, οπτική, ακουστική ή οποιαδήποτε άλλη δυνατή μορφή. Η κατάθεση του υλικού αποσκοπεί στη δημιουργία της Εθνικής Συλλογής Παρακαταθήκης η οποία περιλαμβάνει υλικό που παράγεται στην Ελλάδα καθώς και υλικό που παράγεται στο εξωτερικό, αλλά συνδέεται ή έχει συνάφεια με τους ανθρώπους, τη χώρα, τις παραδόσεις και τον πολιτισμό της Ελλάδας σε οποιαδήποτε γλώσσα και μορφή και αν βρίσκεται. Για τον σκοπό αυτό η ΕΒΕ συγκεντρώνει, επεξεργάζεται, συντηρεί, διαφυλάσσει, προβάλλει και καθιστά το υλικό της συλλογής της προσιτό σε κάθε ενδιαφερόμενο, κατά τρόπο ισότιμο και με γνώμονα την ελευθερία της γνώσης, της πληροφόρησης και της έρευνας.

Συλλογές

Η βιβλιοθήκη λειτουργεί ως εθνικό βιβλιογραφικό και πληροφοριακό κέντρο της Ελλάδας με κύρια αποστολή της να εκδίδει την αναδρομική και την τρέχουσα Ελληνική Βιβλιογραφία, στην οποία καταγράφεται επίσημα η Εκδοτική Παραγωγή της Ελλάδας και παράλληλα, να παρέχει στο κοινό πληροφορίες σχετικές με τις επιστήμες και τον πολιτισμό που συνδέονται με την χώρα, μέσα από τη συγκέντρωση και την οργάνωση αλλά και την σωστή διαφύλαξη αυτών των πολύτιμων και σπάνιων τεκμηρίων. Επιπρόσθετα, στοχεύει στην πληροφοριακή εξυπηρέτηση και στην ενημέρωση των χρηστών της, στην υποστήριξη των ερευνητικών τους διαδικασιών μέσα από υπηρεσίες και πηγές πληροφόρησης που παρέχει, στη συνεργασία της με άλλους οργανισμούς και ιδιώτες στο εσωτερικό και εξωτερικό καθώς και στην εκπροσώπηση της Ελλάδας στο εξωτερικό για ζητήματα που έχουν σχέση με τους στόχους της.

Στη συλλογή και στα αρχεία της φιλοξενεί διάφορες κατηγορίες από ιστορικά έγγραφα, Πανεπιστημιακές επετηρίδες, εφημερίδες, σπάνια βιβλία και μια μεγάλη συλλογή Ελληνικών Χειρογράφων Κωδίκων διεθνώς, τα οποία αποτελούν πολιτιστική κληρονομιά για την χώρα. Επιπλέον, έχει ψηφιοποιήσει μέρος της συλλογής της με στόχο την ηλεκτρονική περιήγηση των χρηστών μέσω του Διαδικτύου:

Οι χρήστες μπορούν να αναζητήσουν ηλεκτρονικά στις Επιστημονικές Επετηρίδες των Φιλοσοφικών Σχολών των Πανεπιστημίων Αθήνας και Θεσσαλονίκης για τα έτη 1925 – 1977.

Διατηρεί ψηφιοποιημένη συλλογή των εφημερίδων της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος η οποία αποτελείται από 220.000 σελίδες εφημερίδων με αναζήτηση βάσει του τίτλου της εφημερίδας και την ημερομηνία έκδοσης.

Διατηρεί ψηφιοποιημένη συλλογή Χειρογράφων.

Αρχέτυπα

Με τα αρχέτυπα ( αρχέτυπο λέγεται το βιβλίο που έχει τυπωθεί πριν από το 1500) της Εθνικής Βιβλιοθήκης έχουν ασχοληθεί (κυρίως και πιο συστηματικά) μέχρι σήμερα τέσσερις άνθρωποι.

Πρώτος ήταν ο Ιωάννης Σταμνόπουλος, ένας διανοούμενος που έγραφε συχνά στο περιοδικό "Νουμά" και εργάστηκε στην Εθνική Βιβλιοθήκη από το 1924 έως το 1948.

Δεύτερη ήταν η Αντιγόνη Λουκου - Δουρδούνη που ασχολήθηκε συστηματικά με την καταλογογράφηση των αρχέτυπων και εξέδωσε το 1975 έναν κατάλογο με 31 Λατινικά Αρχέτυπα.

Τρίτος στη σειρά ήταν ο Dennis E. Rhodes που στο έργο του "Incunabula in Greece: A first census" του 1980 κάνει μια προσπάθεια καταλογογράφησης των αρχέτυπων στην Ελλάδα.

Τέταρτος στη σειρά ο Γιάννης Κόκκωνας που καταλογογράφησε στα 1980-81 την συλλογή των αρχετύπων της Εθνικής Βιβλιοθήκης.

Η συλλογή αρχετύπων της Εθνικής Βιβλιοθήκης αποτελείται από 149 βιβλία από τα οποία τα 26 είναι διπλά ή πολλαπλά. Σύμφωνα με την καταλογογράφηση το 1981 λείπανε 8 αρχέτυπα από τον κατάλογο. Η αναζήτηση όμως είχε γίνει μόνο στις βιβλιοθήκες που φυλάσσονται τα πολύτιμα και τα σπάνια βιβλία.

Συλλογή

Στη βιβλιοθήκη υπάρχουν 4.500 χειρόγραφα στα Ελληνικά, κάτι το οποίο αποτελεί την μεγαλύτερη συλλογή Ελληνικών γραπτών. Υπάρχουν επίσης χρυσόβουλα και αρχεία της Ελληνικής επανάστασης.

Στη συλλογή της βιβλιοθήκης υπάρχει κώδικας των τεσσάρων Ευαγγελίων τα οποία συνεισφέρουν στη περιγραφή του Ματθαίου. Επίσης, μεγαλογράμματος κώδικας μαζί με τμήμα του Ευαγγελίου του Ματθαίου από τον 6ο αιώνα. Ακόμη στη συλλογή, υπάρχουν τα Flora Graeca Sibthorpiana του Άγγλου βοτανολόγου Τζον Σίμπθορπ (John Simpthorp), η Χάρτα του Ρήγα του Ρήγα Βελεστινλή, το Μεγάλο Ετυμολογικό Λεξικό, ένα ιστορικό Βυζαντινό λεξικό και η αρχική έκδοση των επών και των ύμνων του Ομήρου. Πηγή: el.wikipedia.org

*Ο Πάνος Αυγουστής είναι M.Sc βιβλιοθηκονόμος του Πανεπιστημίου Αθηνών.

www.politikanet.gr