Διδώ Σωτηρίου Η απαράμιλλη τραγωδός, των εθνικών μας συμφορών !

Διδώ Σωτηρίου

Η απαράμιλλη τραγωδός, των εθνικών μας συμφορών !

Γράφει ο  Πάνος Ν. Αβραμόπουλος

Αποτύπωσε με ηθική δόνηση και με θερμουργό πάθος την τραγωδία του μικρασιατικού ελληνισμού,  αλλά και το δράμα της μετεμφυλιακής Ελλάδας και αναγορεύτηκε με την πολυεπίπεδη πνευματική της δραστηριότητα, αλλά και την πλατιά κοινωνική της παρουσία σε μια εκ των κορυφαίων συγγραφέων της μεταπολεμικής μας περιόδου. Ήταν η Διδώ Σωτηρίου. Μυθιστοριογράφος των εθνικών συμφορών, όπως απεκλήθη από την κριτική. Γεννήθηκε απο μεγαλοαστική οικογένεια στο Αϊδίνι της Μικράς Ασίας το 1911, έλαβε ευάγωγη παιδεία και ανατράφηκε μα τα νάματα της γαλλικής κουλτούρας. Το 1919 εγκαταστάθηκε στη Σμύρνη οικογε-νειακώς και το ΄22 με το χαλασμό πήρε τον πικρό δρόμος της προσφυγιάς ερχόμενη με τους δικούς της στην Αθήνα.  Φοίτησε το γαλλικό ινστιτούτο και αργότερα αποπεράτωσε τις σπουδές της στη Γαλλία. Από το 1936 όμως δίνεται ολοκληρωτικά στη δημοσιογραφία, όπου παράλληλα με το συγγραφικό της έργο θα διαγράψει μια λαμπρή δημοσιογραφική καριέρα. Ξεκινά συνεργασία με το περιοδικό «Γυναίκα», με διάφορες ακόμα εφημερίδες και το 1944 γίνεται αρχισυντάκτρια στο «Ριζοσπάστη». Θα έχει ενεργό συμμετοχή στην εθνική αντίσταση, αλλά κι στις τάξεις της αριστεράς, της οποίας αποτελεί εξέχον στέλεχος. Κατά πως φαίνεται το τραγικό στοιχείο σκίαζε της ζωή της και η μοίρα το ήθελε να είναι αδελφή της Έλλης Παππά, συντρόφου του αλησμόνητου αγωνιστή της αριστεράς Νίκου Μπελογιάννη, που τόσο άδικα εκτελέστηκε για τις ιδέες του, θύμα της μισαλλοδοξίας της εποχής.  Παράλληλα όμως η αεικίνητη Διδώ Σωτηρίου, μαζί με όλες αυτές τις δραστηριότητες που φέρουν τα σπέρματα της αστείρευτης δημιουργικότητας των ελλήνων της Ιωνίας, αναπτύσσει έντονη παρουσία στο γυναικείο κίνημα. Συνεργάζεται έτσι στην κατοχή με τις Μέλπω Αξιώτη,  Έλη Αλεξίου, Τιτίκα Δαμασκηνού, Ηλέκτρα Αποστόλου, Χρύσα Χατζηβασιλείου. Το 1945 συμμετέχει στο ιδρυτικό συνέδριο της Δημοκρατικής Ομοσπονδίας Γυναικών στο Παρίσι. 

Τα πρώτα της πεζογραφικά βήματα τα κάνει το 1959 με το μυθιστόρημα «Οι νεκροί περιμένουν». Ακολουθούν τα «Ηλέκτρα» (1961), «Ματωμένα Χώματα» (1962), «Η μικρασιατική καταστροφή και η στρατηγική του ιμπεριαλισμού στην Ανατολική Μεσόγειο» (1975), «Εντολή» (1976), «Μέσα στις φλόγες» (1978), «Επισκέπτες» (1979), «Κατεδαφιζόμεθα» (1982), «Θέατρο» (1995). Σε όλα αυτά τα έργα που αποτελούν αριστοτεχνικές πεζογραφικές συνθέσεις κυριαρχούν το θερμουργό πάθος της Διδούς, η ζέση της οικουμενικής της καρδιάς, που μπορεί να σκύβει με αγάπη στον πόνο και την τραγωδία των λαών, ανεξαρτήτως των πολιτισμικών και κοινωνικών τους καταβολών, αλλά και το πανανθρώπινο μήνυμα της αγάπης και της συναδέλφωσης. Όπως η ίδια θα πεί χαρακτηριστικά «Στις μνήμες των ζωντανών έσκυψα. Ακούμπησα μ΄ αγάπη και πόνο στις καρδιές τους, εκεί που κρατούν τις θύμησες, όπως στο κονοστάσι τα βάγια και στα στέφανα». Όμως και οι εμπειρίες της Διδούς Σωτηρίου από την αντίσταση και τον εμφύλιο συνετέλεσαν στο να αποτυπώσει με μοναδικό βιωματικό τρόπο, τα γεγονότα στο έργο της. Έχουν τέτοια ηθική δύναμη και ενάργεια τα γραπτά της, που θες δεν θες σε εισάγουν και σένα στα τεκταινόμενα, όχι σαν αναγνώστη, μα σαν πρωταγωνιστή. Για αυτές τις ρεαλιστικές της πινελιές και τον απλό και θερμό της λόγο, ο μεγάλος μας κριτικός και ιστορικός Γιάννης Κορδάτος σημειώνει «Ψυχογραφεί τον κόσμο της συμφοράς» με απαράμιλλη διεισδυτικότητα. Τα μυθιστορήματα της Διδούς Σωτηρίου αγκαλιάστηκαν πλατιά από το αναγνωστικό κοινό και αποτέλεσαν αξεδιάλυτο κομμάτι της σύγχρονης πεζογραφικής μας δημιουργίας. Άλλοι τα αποκάλεσαν «σεισμική δόνηση», άλλοι «οργή λαού» και άλλοι «βιβλία που καίνε». Τόση παραστατικότητα και ισχυρή αναπλαστική δύναμη των τραγικών παθών του ελληνικού λαού, έχει ο γραπτός λόγος της Σωτηρίου. Θέλοντας η ίδια να σχολιάσει την κατατριβή της με  τις μαρτυρικές στιγμές του λαούς μας θα πεί «Πώς να βάλεις τη λάβα στο χαρτί και να μην σου καούν τα χέρια σου, η καρδιά σου, ακόμα και η τέχνη σου». Για αυτή την ηφαιστειώδη ευαισθησία της εξάλλου ο μεγάλος μας ποιητής και ακαδημαϊκός Νικηφόρος Βρεττάκος σημειώνει «έκανε σαν συγγραφέας ζωή, όχι φιλολογία !!!». Όλα τα μυθιστορήματα της Διδούς Σωτηρίου είναι μικρά πολύτιμα διαμάντια της ελληνικής λογοτεχνίας. Εκείνο όπως που περισσότερο από όλα άγγιξε τις καρδιές όχι μόνο των ελλήνων, αλλά όλων των λαών που μεταφράστηκε στις χώρες τους είναι τα «Ματωμένα Χώματα». 

Ένα μακρόσυρτο λυπητερό τραγούδι για το ανελέητο δράμα του ελληνισμού της Ιωνίας. Ένα βιβλίο που ξεπέρασε κάθε όριο εκδοτικής επιτυχίας και αποκλήθηκε από την κριτική ως η βίβλος της «Εξόδου του Μικρασιατικού ελληνισμού». Το μυθιστόρημα στηρίζεται στην μαρτυρία του μικρασιάτη αγρότη από τον Κιρκιτζέ Μανόλη Αξιώτη, αλλά και τις βιωματικές εμπειρίες της ίδιας της συγγραφέως. Πρόκειται για μια παγκόσμια αντιπολεμική ιαχή και ένα οικουμενικό μήνυμα συναδέλφωσης των δυο εμπλεκόμενων λαών. Των Τούρκων και των Ελλήνων, που ζούσαν πριν συμβεί το κακό, ειρηνικά δίπλα δίπλα, σε ένα κομμάτι γής. Και μην έχοντας να μοιράσουν τίποτα  μεταξύ τους συμβίωναν αρμονικά και αγαπημένα. Μέσα σ΄ αυτό το κοινωνικό πλαίσιο αναπτύσσονται μεταξύ τους φιλίες, έρωτες, ακόμα και δεσμοί αίματος με οικογένειες. Μετά θα εγκύψει ο πόλεμος που δεν έχει σε τίποτα να κάμνει με τις επιθυμίες των δυο λαών, αλλά με τα γεωπολιτικά παιχνίδια της ανατολικής μεσογείου. Αίφνης οι φίλοι γίνονται εχθροί και οι άνθρωποι μεταλλάσσονται σε τέρατα διαπράττοντας ασύλληπτης ηθικής αγριότητας εγκλήματα, που υποβιβάζουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Και όταν ο πόλεμος τελειώνει οι δυο λαοί με βαθιές μνήμες χαραγμένες και ανεπούλωτες πληγές, κοιτάζοντας πίσω τους με φρίκη, πάνω στα συντρίμμια. Τα «Ματωμένα Χώματα», τα άγια χώματα της Ιωνίας που νανούρησαν τη Διδώ παιδάκι στοργικά, που σμίλευσαν βαθιά την νεανική της ευαισθησία, που θρέψαν την οργή και τον πόνο σε ανθρώπους, χρόνια και πεπρωμένα, δεν αποτελούν απλά μια εξαίρετη λογοτεχνική αφήγηση της ανθρώπινης περιπέτειας. Συνιστούν μια πανοραμική ηθογραφική αποτύπωση των δυο πολιτισμών. Ένα ευγενές μάθημα ιστορίας και ένα δραστικό αντίδοτο, απέναντι στα ρατσιστικά πλέγματα που κατά καιρούς, εμφιλοχωρούν σαν μικρόβιο στους δυο λαούς.

Στο άλλο εξαίρετο μυθιστόρημά της «Εντολή», η Σωτηρίου καταπιάνεται με την τραγική ιστορία του αγωνιστή ιδεολόγου και ευαίσθητου διανοούμενου της αριστεράς Νίκου Μπελογιάννη – του οποίου η απάνθρωπη εκτέλεση, προξένησε παγκοσμίως ρίγη συγκίνησης, εξού και το απαράμιλλο σκίτσο του Πάμπλο Πικάσο που παριστάνει τον άνθρωπο με το γαρύφαλλο -  αλλά και με το ηθικό δράμα που βιώνει η γενιά του, μέσα στο ψυχροπολεμικό κλίμα της μετεμφυλιακής Ελλάδας. Διώξεις ηθική και ιδεολογική τρομοκρατία, φυσικές εξοντώσεις και μισαλλοδοξία είναι το κλίμα που αναπλάθει η Σωτηρίου στην τραγική περίοδο που ακολουθεί τον εμφύλιο στον τόπο. Και μέσα σ΄ όλα αυτά ο αγώνας και η ελπίδα να επικρατήσει ο άνθρωπος.  Θα πεί η ίδια η Διδώ με ισχυρή επίγνωση του συγγραφικού της εγχειρήματος και της ευθύνης που κουβαλούσε με την πένα της. «Το μεγαλείο και το βόγγο αυτής της αδούλωτης γενιάς, τρομάζεις και που το αγγίζεις, καθώς πασχίζεις να δώσεις κάτι από κείνα τα χρόνια», στον πρόλογο της «Εντολής». Επίσης «Τούτο το βιβλίο το ΄γραψα σαν παθός που βλέπει τα χρόνια να φεύγουν και βιάζεται να ξεπληρώσει ένα χρέος», καταλήγοντας «ποτέ πια άνθρωποι στην ήμερη πατρίδα μας, να μην ξαναδοκιμάσουν τέτοια δεινά. Κι ούτε συγγραφέας να βρεθεί μπροστά σε τόσο δύσκολο χρέος». Αλλά πόσο βαθιά ανθρώπινο είναι και το επιμύθιό της στην «Εντολή»; «Το χαμόγελό σου Νίκο Μπελογιάννη, δεν θα μπορέσει κανείς να μας το πάρει πίσω. Δεν ήσουν ένας άνθρωπος, μα μια γενιά, που νίκησε την ήττα της» !!! 

Με το ευγενές και οιστρηλατημένο της έργο, την πλατιά αγωνιστική κοινωνική παρουσία της και την σπουδαία συμβολή της στο γυναικείο κίνημα, η Διδώ Σωτηρίου, αποτύπωσε αδρά τον ίσκιο της στον σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό Είναι μια μεγάλη της σύγχρονης ελληνικής γραμματείας. Η Διδώ Σωτηρίου το 1983 βραβεύθηκε με το βραβείο «Ιπεκτσί». Το 1989 έλαβε το Α΄ Κρατικό Βραβείο για το σύνολο του λογοτεχνικού της έργου και το 1990 το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών. Το 2001 η «Εταιρεία Ελλήνων συγγραφέων», της οποίας υπήρξε ιδρυτικό μέλος τιμώντας τη, θέσπισε το Βραβείο Πολιτισμού «Διδώ Σωτηρίου», που απονέμεται σε ξένο ή έλληνα συγγραφέα που με το έργο του, προάγει την επικοινωνία των λαών και των πολιτισμών. Απεβίωσε στην Αθήνα, στις 23 Σεπτεμβρίου του 2004 σε ηλικία 95 χρονών από πνευμονική λοίμωξη. Το παρόν κείμενό μου έχει δημοσιευθεί σε εφημερίδες και σε περιοδικά πολιτισμικού στοχασμού.

*Ο συγγραφέας Πάνος Ν. Αβραμόπουλος, είναι Α΄ Αναπληρωματικός Δημοτικός Σύμβουλος Αθηναίων
www.panosavramopoulos.blogspot.gr